Психикалық құбылыстар

Психикалық үрдерістер

Дүнидегі заттар мен құбылыстарды тану дағды мен іс-әрекетті меңгереді

Психикалық қасиеттер

Бұл адамның бір-бірінен айырмашылығын дара психологиялық ерекшеліктерін білдіреді

Психикалық жағдайлар-қалып

адамның жай күйі

Зейін

Адамның психикалық дүнидегі заттар мен құбылыстарға бағытталып шоғарлануы

Еректі зейін

Саналы алдын ала мақсатты түрде нысанды тандай отырып бағытталуы

Еріксіз зейін

Алдымызға мақсат қоймай біздің санамыздан тыс қалыптасқан зейін

Тұрақты зейін

Ұзақ уақыт бойы белгілі бір нысанға шоғырлануы

Тұрақсыз зейін

Зейін қысқа мерзім ішінде басқа қажет емес заттарға бөлінуі

Түйсіктер

Дүнидегі заттар мен құбылыстардың сезім мүшелері арқылы санамызда бейнелеуі

Экстерорецепторлар Түйсік

организімнің сыртқы бөліктері. көру, есту, иіс, дәм, тері (сипай сезу)

Проприорецепторлар Түйсік

бұлшық еттерде, сіңірлерде, буындарда орналасқан. (әр түрлі қозғалыстар, ағзамызды)

Интерорецепторлар Түйсік

дененің ішкі органдарына ішек-қарында өкпеде орналасқан. Ас қорыту. тыныс алу, қан айналымы, тітіркеніштер

Қабылдау

Дүниедегі заттар мен құбылыстардың тұтас бейімделуге бейнеленген процесс

Аралас қабылдау

2-3 сезім органдары жұмыс істейді. көру-есту, сөйлеу Теледидар, кино, опера...

Ерікті қабылдау

алдын ала мақсат қойылып, қабылдау нысаны таңдалып іске асады Мысалы; дәптер тексере отырып қатесін белгілеу

Еріксіз қабылдау

алдымызға мақсат қоймай нысанды таңдамай іске асатын қабылдау Мысалы; ерекшеленетін заттар, әсемдігімен, айқындығымен, әуенімен

Бақылау/қабылдау

Белгілі бір саладағы заттарды жүйелі және ұзақ ерікті қабылдау

Бақылағыштық/қабылдау

Адамның бір жүйелі ұзақ жоспарлы қабылдау қабілеті

Қабылдаудың тұрақтылығы константтылығы

Қабылданатын заттың физикалық жағдайларының өзгеруіне қарамастан , қабылданатын заттың бейнесі тұрақты болуы Мысалы Сары Қарандаш бейнесін қашықтықта да қараңғыда да сары болып қабылдауымыз

Апперепция/ қабылдау

адамның психикалық дүниені қабылдау үрдірісі, басынан кешкен тәжірбиесі, біліміне, мамандығына, қызығуына тәуелді

Иллюзия

Қабылданатын затты теріс өзгерген түрде қабылдауы

Галлюцинация

Жоқты бардай қабылдау, жалған қабылдау (қорыққанға қос көрінеді)

Кеңістікті қабылдау

заттардың формасын, көлемін, тереңдігін және бағытын қабылдау

Уақытты қабылдау

бұл құбылыстар мен оқиғалардың ұзақтығы мен тізбегін қабылдау

Қозғалысты қабылдау

бұл обьектінің кеңістіктегі орны мен қалпының өзгерісін бейнелеу

Ес

Жеке тұлғаның тәжірибесі есте қалдыру, есте сақтау, кейін қайта жаңғыру

Қозғалыс ес

бұл әртүрлі қозғалыстар және олардың жүйелерін есте сақтау, есте қалдыру және қайта жаңғырту

Эмоциялық ес

бұл бастан кешкен сезімдерді қайта жаңғырту есі

Бейнелік ес

Дүниедегі заттар мен құбылыстардың бұрын қабылданылмаған бейнені есте сақтау, қайта жаңғыру бұл өнерлі адамдарда жиі кездеседі

Сөздік логикалық ес

ойлауды есте қалдыруда және қайта жаңғартуда аңғарылытын ес. Сөздік логикалық ес бұл біздің ойымыз болып табылады. Ой тілсіз өмір сүрмейді

Қысқа мерзімді ес

материалды есте сақтау аз кезеңге шектелуі (бірнеше секунд н/е минутқа )

Ұзақ мерзімді ес

қабылданған материалды есте сақтаудың ұзақтығы мен беріктілігі

Жедел ес

қысқа мерзімді ес пен ұзақ мерзімді естің аралығындағы аралық жағдайда ес

Реминисценция / қабылдау

Алғаш есте қалдырған материалды неғұрлым толық және дүрыс түрде қайта еске түсіру

Ырықты ес

түрлі мәліметтерді есте сақтауға саналы мақсаттың қойылуы

Ырықсыз ес

мақсат қоймай материалды есте сақтауы

Механикалық есте қалдыру

материалды бекітудің сыртқы байланыстары ассоцияция арқылы

Мағыналық есте қалдыру

материалдың мазмұның түсініп логикалық байланыстарды саналы пайымдау

Ойлау

Дүниедегі заттар мен құбылыстардың жанама және жалпы сөздік түрде бейнелеу

Салыстыру/ ойлау

Дүниедегі заттар мен құбылыстардың арасындағы ұқсастық пен айырмашылығын ойша табу

Талдау/ ойлау

Дүниедегі заттар мен құбылыстарды ойша бөліктеріне ажырату, әр бөлікке белгілерді және қасиеттерді бөлу

Жинақтау/ ойлау

бұл элементтерді бөліктерді біртұтас объектіге біріктіру

Абстракция/ ойлау

зерттеліп отырған Дүниедегі заттар мен құбылыстардың қасиеттерін белгілерін ой арқылы ажырату

Синтез/ ойлау

заттың ерекшеліктеріне қарай біріктіру

Индукция/ ойлау

Жекеден жалпыға қортынды жасау

Дедукция/ ойлау

Жалпыдан жекеге қортынды жасау

Анализ/ ойлау

Дүниедегі заттар мен құбылыстардың зерттеу мақсатына бүтін бір ойды/затты құрамдас бөліктерге бөлу белгілеріне қасиеттеріне

Қиял

Елестеулердің негізінде бұрын-сонды қабылданылмаған заттар мен құбылыстардың жаңа бейнесін жасау

Агглютинация/ қиял

бірнеше заттардың жекеленген элементтері немесе бөлімдері біртұтса бейнеге ұласуы Мысалы Су перісі русалка, әйел денесі+ балық құйрығы

Қайта жасау/ қиял

адамның жаңа заттар мен құбылыстарды сөздік суреттеу немесе шартты бейнелеу мысалы сөз арқылы сипаттап жағдайды елестету суреттеу портретін салу

Шығармашылық қиял

дайын бейнеге сүйінбей өзіндік жаңа бейне жасау.

Арман- қиялдың ерекше түрі

шындықты өзгертуге бағытталған адамның шығармашылық қиялы

Галлерцинация/ қиял

жүйке жүйесінің ауру жағдайында шындық заттарды теріс қабылдауы- иллюзиялардың жасалуы

Ерікті қиял

алдын ала мақсат бойынша белгілі бейнені жасау үшін қажетті материалды таңдауға күш жігерді жұмасау арқылы іске асу

Еріксіз қиял

алдын ала мақсат қоймай ерік-жігер жұмсамай іске асатын қиял түрі

Сезім және Эмоция

адамның басқа адамдарға өзіне қоршаған ортаға қатынасын білдіретін психикалық жағдайы

Сезім

бұл күрделі тұрақты және ұзақ қалыптасатын жеке тұлғанын белгісі

Эмоция

өте қарапайым органикалық қажеттіліктерімен байланысты қарапайым көніл күйі

Стеникалық сезім

адамның белсенділігін арттыратын күші мен қуатын еселейтін адамды сергектікке жігерлікке бағытайтын сезім мысалы күшті қуаныш ашу

Астеникалық сезім

адамның белсенділігін қуатын азайтатын адамды тежеп отыратын сезім Мысалы қайғы-қасірет, қорқыныш, нәзіктік

Көңіл-күй/ эмоция

бұл эмоциялық жағдай, ол көп жағдайда тұрақталығымен ерекшеленеді мысалы жақсы, жаман, жабырқаулы көніл күй әртүрлі себептерге байланысты болады

Аффект/ эмоция

ерекше күшті тітіркеніш әсерінен тез пайда болып адамды билеп кететін қысқа мерзімді эмоциялық жағдай

Құмарлық/ эмоция

ұзақ мерзімді және тұрақты эмоциялық жағдай

Стресстік жағдай/ эмоция

бұл күйзеліс кез келген күшті әсерден адамда пайда болатын психологиялық күй

Жай сезімдер

белгілі бір физиологиялық қажеттіліктерді қанағаттандыру немесе қанағаттандырмаумен байланысты сезімдер Мысалы аштық, шөлдеу, тою, жүрегі айну

Жоғары сезімдер

рухани қажеттіліктерді қанағаттандыру немесе қанағаттандырмау сезімі

Адамгершілік сезімдер

адамдардың жоғарғы сезімдер тобы, Мазмұны да құрылымы да өте күрделі Мысалы махаббат, ұят, ар-намыс, борыш, жолдастық

Эстетикалық сезімдер

әдемі заттар мен құбылыстарды қабылдау елестету адамның күніл күйі жағымды сезімі

Интеллектуалдық сезімдер

адамның ақыл-ой іс-әрекетіне байланысты

Ерік

бұл алға қойған мақсатты орындау жолында кездесетін қиыншылықтар мен кедергілерді жеңуге бағытталған саналы адамның психологиялық іс-әрекетті

Түрткі

Адамды түрлі іс-әрекетке итермелейтін себеп французша мотив қаз себеп

Темперамент

психикалық үдерістер мен мінез-құлықтың жүру қарқынын анықтайтын адамның дара ерекшеліктері

Лептосматик

нәзік дене құрылысымен биік бойымен тегіс келген омыраумен сипатталады жүдеу

Пикник

өте толық келген, орта және шағын бойымен үлкен ішімен қысқа мойынды дөңгелек басымен сипатталады

Атлетик

күшті дамыған бұлшық етімен мықты дене бітімімен ұзын немесе орта бойлы кең ыйықты тар жамбасымен ерекшеленеді

Дисплатик

дене бітімі ешқандай түрсіз дұрыс емес дене құрылымы

Сангвиник

белсенді сергек көнід күйі тұрақсыз сезімге тез беріледі

Холерик

күшті тұрақты эмоциялық қозу іс-әрекетке бейім

Флегматик

әлсіз, жай пайда болатын қысқа мерзімді эмоциялы қозу

Меланхолик

жай бірақ күшті тұрақты эмоциялық қозу

Мінез

адамның істеген іс-әрекетіне із қалдыратын өзіндік дара ерекшелік

Мінеіздің ерік-қайрат бітістері

мақсатқа ұмтылушылық табандылық нәтижеге ұмтылу

Мінездің іскерлік бітістері

ақниетілігі жауапкершілігі ұқыптылғы

Мінездің коммуникативтік тілдік бітістері

ашықтылығы тілтапқыштығы қызығушылығы зейінділігі

Характерология

мінез туралы ілім

Қабілеттілік

Бір немесе бірнеше іс-әрекеттің түрін ойдағыдай орындалудың шарты болып табылатын жеке тұлғаның дара психологиялық қасиеті

Жалпы қабілеттілік

жеке тұлғаның бақылағыштық әртүрлі іс-әрекетке ойдағыдай айналысуы Мысалы мектеп оқушысы барлық пәннен жақсы оқиды

Арнаулы қабілеттілік

белгілі бір іс-әрекетке ойдағыдай орындау Мысалы тек музыка, тек әдебиет

Практикалық іс-әрекетке

іс әрекетке үйрену арқылы құрастыру техникалық қабілет

Дарындылық

Талантын жоғарғы деңгейі

Талант

белгілі бір іс -әрекетке өз бетімен ойдағыдай орындау туа біткен талант

Қарым-қатынас

адамдардың бір-бірімен байланысы, ақпарат алмасу, көңіл бөлісу

Сөйлеу

бұл тіл көмегімен адамдардың өзара қарым-қатынас үрдірісі Сөйлеу мен тіл бір-бірімен байланысты бірақ бір ұғым емес

Ауызша сөйлеу

бұл кәдімгі дыбыстың ауыз-екі сөйлеу тілі

Жазбаша сөйлеу

графикалық түрде жазба белгілері әріптердің көмегімен байланыс орнату

Іштей сөйлеу

дауыс шығармай ойлау үрдерісінде қолданатын сөйлеу

Диологктік сөйлеу

екі немесе оданда көп адамдардың арасында сөйлеу әңгімелесу

Монологтік сөйлеу

тек тыңдаушыға бағытталады жиналыста хабарландыруға

Вербальды қарым-қатынас

сөздін дыбыстық көрінісі дауыс ырғағы

Вербальды емес қарым-қатынас

адамның сезімдері мен эмоциялары қол (жест) бет әлпет(мимика) қимылдары